روز ۲۵ اسفندماه، مصادف با سالروز تولد پر‌آوازه‌ترین بانوی شعر فارسی، با عنوان «روز بزرگداشت پروین اعتصامی» در تقویم رسمی کشور، نام­گذاری و ثبت شده است.

گویای خبر – رخشنده اعتصامی، مشهور به «پروین اعتصامی»، از شاعران بسیار نامی معاصر، فرزند اعتصام الملک آشتیانی، در روز ۲۵ اسفندماه سال ۱۲۸۵ شمسی در تبریز به دنیا آمد و از ۵ سالگی به همراه خانواده راهی تهران شد. وی دستور زبان فارسی و قواعد عربی را نزد پدر آموخت. استعداد شاعری وی از همان دوران کودکی هویدا بود و از ۷ سالگی به سرایش شعر روی آورد. برخی از قطعاتی که او تا قبل از ۱۴ سالگی سروده، با وجود محتوای ساده و کودکانه، تا به امروز در اذهان عموم مردم ماندگار شده است. شعرهایی چون «گوهر اشک»، «دو قطره خون»، «سیر و پیاز»، «اشک یتیم»،‌ «سعی و عمل»،‌ «اندوه فقر» و «ای مرغک» از جمله قطعاتی است که پروین در آن روزها نوشت و بر سر زبان‌ها افتاد. وی در جوانی به تدریس ادبیات فارسی و انگلیسی پرداخت و در سال ۱۳۱۳ شمسی ازدواجی ناموفق داشت.

پروین از آن پس کار ادبی جدی خود را شروع کرد و دیوان خود را در سال ۱۳۱۴ شمسی به چاپ رساند. در دیوان اشعار پروین، خبری از مسایل عیاشی و عاشقانه نیست و در به کارگیری قالب های شعریِ مناظره نیز اشعار متعددی دارد.

او در اشعار خود، مردم را به نوع دوستی و پاک قلبی فرا می خواند. شعر پروین از لحاظ فکر و معنی، بسیار پخته و متین است. وی از جمله کسانی است که سروده ای برای ثبت بر روی سنگ قبر خود انشا کرده است.

سرانجام پروین اعتصامی در شب ۱۵ فروردین سال ۱۳۲۰ شمسی، به دلیل ابتلا به بیماری حصبه در ۳۵ سالگی در تهران، زندگی را بدرود گفت و پیکر او را به قم بردند و در جوار قبر پدر دانشمندش در مقبره خانوادگی، در یکی از حجره های صحن مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها در قم به خاک سپرده شد.

شعر سنگ قبر پروین اعتصامی

این­ که خاک سِیَهَش بالین است

اختر چرخ ادب پروین است

گر که جز تلخی از ایام ندید

هرچه خواهی سخنش شیرین است

صاحب آن همه گفتار، امروز

سائل فاتحه و یاسین است

دوستان به که ز وی یاد کنند

دل بی دوست دلی غمگین است

خاک در دیده بسی جان فرساست

سنگ بر سینه بسی سنگین است

بیند این بستر و عبرت گیرد

هر که را چشم حقیقت بین است

هر که باشی و ز هر جا برسی

آخرین منزل هستی این است

آدمی هرچه توانگر باشد

چو بدین نقطه رسد مسکین است

اندر آنجا که قضا حمله کند

چاره تسلیم و ادب تمکین است

زادن و کُشتن و پنهان کردن

دهر را رسم و ره دیرین است

همه را سوی عدم خواهد برد

تا که بر توسن گیتی زین است

بس برفتند چو ما پیش از ما

این همان رهگذر پیشین است

خرّم آن کس که در این محنت‌ گاه

خاطری را سبب تسکین است

پروین اعتصامی، شاعری است که با وجود عمر کوتاه، اشعار فصیح و سخنان حکیمانه بسیاری از خود به ‌جای گذاشت که هنوز و همچنان تأثیرگذار و دلنشین و زیباست. وی را شاعر مناظرات تعلیمی می‌دانند و بسیاری از اشعار او به ‌صورت مناظره به رشته تحریر در آمده است. مناظره مشهور «سیر و پیاز» از دیگر اشعاری است که پروین در سنین پایین و با سبک مناظر‌ه‌ای سرود.

سیر یک روز طعنه زد به پیاز          که تو مسکین چه ‌قدر بدبویی

گفت از عیب خویش بی‌خبری        زان ره، از خلق عیب می ‌جویی

نخستین و تنها دیوان شعر بانوی ماندگار شعر فارسی، در سال ۱۳۱۴ منتشر شد. این اثر با ۶ هزار و ۵۰۰ بیت، حاوی بیش از ۲۰۰  قصیده، قطعه، غزل و مثنوی است که پروین تا پیش از ۳۰ سالگی سرود. این کتاب در مدت کوتاهی پس از انتشار، توجه اقشار مختلف مردم و تحسین جامعه ادبی آن روزها را به خود معطوف کرد. پیش از این اتفاق نیز، برخی از اشعار پروین در مجله بهار (نخستین نشریه ادبی در ایران)، امثال و حکم دهخدا و کتاب ها و نشریات دیگر به چاپ رسیده بود. با این وجود، انتشار دیوان اشعار وی که «ملک‌ الشعرای بهار» نیز بر آن مقدمه‌ ای نوشته است، مورد استقبال قرار گرفت.

دیوان پروین، شامل ۲۳۸ قطعه شعر است که از آن میان، ۶۵ قطعه به صورت مناظره میان انسان‌ها، جانوران، گیاهان و اشیا به چشم می‌خورد. اشعار پروین اعتصامی بیشتر در قالب قطعات ادبی است که مضامین اجتماعی را با دیده انتقادی به تصویر کشیده است. «اشک یتیم» یکی از معروف ‌ترین و زیباترین اشعار سیاسی- اجتماعی پروین است و سالیان سال در کتاب های درسی کودکان این سرزمین روایت می‌شد.

روزی گذشت پادشهی از گذرگهی

فریاد شوق بر سر هر کوی و بام خاست

پرسید زان میانه یکی کودکی یتیم

کاین تابناک چیست که بر تاج پادشاست

آن یک جواب داد چه دانیم ما که چیست

دانیم آن ‌قَدَر که متاعی گرانبهاست

نزدیک رفت پیرزنی گوژپشت و گفت

این اشک دیده من و خون دل شما است

ما را به رخت و چوب شبانی فریفته است

این گرگ سال هاست که با گله آشناست

آن پارسا که ده خَرَد و ملک، رهزن است

آن پادشا که مال رعیت خورَد، گداست

بر قطره سرشک یتیمان نظاره کن

تا بنگری که روشنی گوهر از کجاست

• نویسنده : مریم زارع پستکی زاد کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی