گویای خبر –  ۲۰ مهرماه هر سال، مصادف با روز بزرگداشت حافظ شیرازی است. خواجه شمس‌­الدین حافظ شیرازی، یکی از شاعران نامدار و کم‌نظیر جهان است که آوازه او علاوه بر ایران و آسیای میانه و جهان شرقی، به کشورهای غربی هم راه پیدا کرده و بسیاری از شاعران جهان، قلم به ستایش او چرخانده‌اند و اشعاری در شکوه شعر و سیرت او گفته‌اند.

حافظ شیرازی علاوه بر آن­ که قرن‌هاست در ذهن و زبان فارسی‌زبانان جای گرفته است، بیش از دو قرن است که با ترجمه اشعارش به زبان‌های دیگر، مورد توجه و تحسین شاعران بزرگ جهان از جمله  گوته، آندره ژید، تی­ اس ­الیوت و… قرار گرفته است. تأثیر اشعار حافظ بر آثار این شاعران بر همگان نمایان است. از این میان، «گوته» بارها در وصف حافظ و مضامین آثار او، اشعاری سروده است.

حافظ را می‌توان یکی از منتقدان اجتماعی و فرهنگی دانست که مسایل زمان خود را از حوزه‌های مختلف سیاسی، دینی و اجتماعی در بوته نقد قرار داده و کاستی‌ها و معایب آنها را در آیینه شعر خویش نمایانده است. او به گواهی تاریخ همچنان به سیر خود ادامه می‌دهد و در هر زمانه‌ای به نوعی خود را می‌نمایاند. از این روست که شعر حافظ در هر زمانه‌ای به عنوان بارزترین شاهد مورد استفاده‌ گویندگان، نویسندگان و اهل اندیشه قرار می‌گیرد. به کار بردن این شواهد از دیوان حافظ گویای آن است که نگاه انتقادآمیز به شرایط اجتماعی زمانش همچنان نافذ است.

سال­‌هاست غزلیات حافظ در شادی‌ و غم‌ همراه مردم این سرزمین است و بارها و بارها سرنوشت خود را به شعر او گره زده‌اند. سال‌هاست که حافظ در خانه‌های ایرانی‌ها به بلندترین شب‌ها و زیباترین روزهای این مردم رنگ داده است. فال گرفتن با دیوان حافظ امری مرسوم میان ما ایرانیان است و در مراسم مختلف، از لحظه تحویل سال گرفته تا شب یلدا، دیوان حافظ جزء جدانشدنی مهمانی‌های ما است. کارشناسان این فال گرفتن را دریچه‌ای به سوی فرهنگ و هویت ایرانی می‌دانند.

مهم­ترین درونمایه شعر جهان در غزل حافظ شیرازی نهفته و آن این بیت است:

       از صدای سخن عشق ندیدم خوش­تر                     یادگاری که در این گنبد دوّار بماند

تمامی افراد، دیوان حافظ را باید با واژه کلیدی دیوان او، یعنی «عشق» تعبیر و تفسیر کنند. در این صورت است که همه مخاطبان از مطالعه دیوان او خرسند باز می‌­گردند.

اگر ایرانیان با دیوان حافظ تفأل می‌­زنند، به خاطر یگانگی زبان اوست؛ زیرا تنها دیوان شعری که در سراسر جهان با آن فال می‌­زنند، دیوان حافظ است. فال گرفتن، در گرو سخن سپند و مینوی بودن شعر حافظ است. کدام سخنور را می­‌شناسید که در دل و جان مردم خود جای گرفته باشد که مانند حافظ باشد.

اشعار حافظ، بسته به نظر مخاطب، دارای معانی متعددی است و به تعداد ژرف ساختارهایش می­­توان برایش معنی پیدا کرد. هم­چنین اشعار او در زمره آثاری است که در لحظه اکنون قرار ندارد. او انسانی تاریخی نیست، بلکه برای خود ساحتی اسطوره‌ای قایل است که حرکت زمان را به شکل چرخشی می‌ بیند و درک می‌کند.

حافظ در غزل‌های خود، با توجه به دارا بودن حافظه ادبی، خلاقیت بی‌همتایی را از خویش آشکار ساخته است. حافظ، تجربه‌های عاطفی گسترده شاعرانه و اجتماعی دارد.

تردیدی نیست که حافظ پژواک بخشی از هویت ایرانی و به بیان بهتر نشانه‌ای چشمگیر از هویت فرهنگی ایرانی است. چندان که می‌توان گفت که نام او همراه با نام شاعران و متفکرانی مانند فردوسی و مولوی مبین هویت ایرانی، غنای زبان فارسی و وسعت فرهنگ ایرانی است. حافظ هم یکی از عوامل ایرانی بودن ماست، مانند سعدی و فردوسی و مولوی. مجموعه ادبیات فارسی چه تاریخ بیهقی، چه شاهنامه فردوسی و چه گلستان سعدی و چه دیوان حافظ، همه احساسات و عواطف جامعه ایرانی را بیان می‌کنند.

حافظ را در درجه اول باید از نظر رویه زندگانی و منش و رابطه‌ای که با دیگران داشته، شناخت. او در این زمینه‌ درس­‌های خوبی به ما می‌دهد؛ از جمله به زبان امروز، حافظ اهل مدارا است و به ما توصیه می‌کند با دیگران مدارا کنیم، اعم از این که شخصی که در برابر ماست عقاید و مذهب دیگری داشته باشد. همان‌طور که می‌گوید:

   آسایش دو گیتی تفسیر این دوحرف است             با دوستان مروت با دشمنان مدارا

در تمام اشعار حافظ، حالت آرامش و شکیبایی به ما توصیه می‌شود، هم در شداید زندگی و هم در تماس گرفتن با اشخاص دیگر.

• نویسنده : مریم زارع پستکی زاد کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی