ارس؛ گذرگاه استراتژیک ایران به اوراسیا: فرصت‌ها و چشم‌اندازها

 گویای خبر– اجرای موافقت‌نامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا از ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴، بدون شک یکی از مهم‌ترین رویدادهای اقتصادی دهه اخیر کشور محسوب می‌شود. 

این موافقت‌نامه که پس از هفت سال مذاکره فشرده به ثمر نشسته است، دروازه‌های بازاری عظیم با جمعیتی بالغ بر ۶۵۰ میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی ترکیبی بیش از ۲.۵ تریلیون دلار را به روی اقتصاد ایران می‌گشاید.

در این میان منطقه آزاد ارس به عنوان تنها مرز زمینی فعال ایران با ارمنستان و تنها گذرگاه مستقیم به بازارهای اتحادیه اوراسیا، نقشی محوری و بی‌بدیل در بهره‌برداری از این فرصت استثنایی ایفا خواهد کرد.

حال پرسش اساسی این است که چگونه می‌توان از این موقعیت بی‌همتا حداکثر بهره‌برداری را به عمل آورد؟ پاسخ به این پرسش مستلزم درکی عمیق از ابعاد مختلف این موافقت‌نامه، ظرفیت‌های منطقه آزاد ارس و الزامات تحقق این چشم‌انداز است. در این یادداشت تحلیلی با نگاهی جامع و همه جانبه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.

اوراسیا؛ بازاری با ظرفیت های بکر

اتحادیه اقتصادی اوراسیا که در سال ۲۰۱۵ با مشارکت روسیه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان تأسیس شد، به سرعت به یکی از بلوک‌های اقتصادی مهم در منطقه اوراسیا تبدیل شده است. این اتحادیه که بر اساس الگوی اتحادیه اروپا طراحی شده با حذف موانع تجاری بین اعضا و ایجاد یک بازار واحد بستری مناسب برای توسعه مبادلات اقتصادی فراهم کرده است.

نکته حائز اهمیت این است که اقتصاد کشورهای عضو این اتحادیه در بسیاری از بخش‌ها مکمل اقتصاد ایران است. به عنوان مثال روسیه با وجود برخورداری از منابع عظیم انرژی، در تأمین بسیاری از کالاهای مصرفی و محصولات کشاورزی به واردات وابسته است. از سوی دیگر  کشورهایی مانند قزاقستان و قرقیزستان با وجود برخورداری از منابع معدنی غنی در بخش صنایع تبدیلی و تولیدی با محدودیت‌های جدی مواجه هستند. این در حالی است که ایران با داشتن صنایع پیشرفته در حوزه‌هایی مانند پتروشیمی، خودروسازی و صنایع غذایی، همچنین تولیدات متنوع کشاورزی می‌تواند به خوبی این خلأها را پر کند.

بررسی آمارهای تجاری نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر حجم مبادلات ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا روندی صعودی داشته است. با این حال این رقم هنوز با ظرفیت‌های موجود فاصله زیادی دارد. اجرای موافقت‌نامه تجارت آزاد می‌تواند با حذف تعرفه‌های گمرکی بر روی ۸۷ درصد از کالاهای مبادلاتی تحولی اساسی در این زمینه ایجاد کند.

منطقه آزاد ارس؛ حلقه وصل ایران به اوراسیا

در این میان منطقه آزاد ارس به دلیل موقعیت جغرافیایی استثنایی خود نقشی کلیدی در تحقق این چشم انداز ایفا می‌کند. این منطقه که در شمال غربی کشور و در مجاورت مرز ایران با ارمنستان واقع شده است، تنها گذرگاه زمینی ایران به این کشور و از آنجا به سایر اعضای اتحادیه اوراسیا محسوب می‌شود.

موقعیت جغرافیایی ارس به گونه‌ای است که این منطقه را به کوتاه‌ترین و مقرون به صرفه‌ترین مسیر برای ترانزیت کالا بین ایران و بازارهای اوراسیا تبدیل کرده است. مرز نوردوز که تنها مرز زمینی فعال بین ایران و ارمنستان است، در حوزه استحفاظی این منطقه آزاد قرار دارد و این امر دسترسی مستقیم به شبکه حمل و نقل ارمنستان و از آنجا به سایر کشورهای منطقه را ممکن می‌سازد.

منطقه آزاد ارس در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در توسعه زیرساخت‌های لجستیکی و ترانزیتی انجام داده است. پایانه چندمنظوره مرزی ارس با ظرفیت ترانزیت سالانه ۵ میلیون تن کالا، یکی از مدرنترین پایانه‌های مرزی در کشور محسوب می‌شود. علاوه بر این راه آهن جلفا(ارس) که اتصال به شبکه جاده‌ای و حمل و نقلی ارمنستان را ممکن می‌سازد، نقش کلیدی در توسعه مبادلات تجاری ایفا می‌کند.

این منطقه با برخورداری از معافیت‌های مالیاتی گسترده، قوانین گمرکی تسهیل شده و رویه‌های اداری روان، محیطی ایده‌آل برای فعالیت‌های تجاری و صنعتی فراهم کرده است. این مزیت ها به ویژه برای شرکت‌هایی که قصد حضور در بازار اوراسیا را دارند جذابیت ویژه‌ای دارد.

چشم‌اندازها و راهبردهای پیشرو

برای بهره‌برداری کامل از این فرصت تاریخی منطقه آزاد ارس راهبردهای مشخصی از جمله توسعه زیرساخت‌های لجستیکی، جذب سرمایه‌گذاری هدف‌مند، تسهیل مقررات تجاری و توسعه دیپلماسی اقتصادی را در پیش گرفته است.

الف) توسعه زیرساخت‌های لجستیکی- جاده اوراسیا

در این راستا توسعه و بهینه سازی زیرساخت‌های حمل و نقل در منطقه آزاد ارس در اولویت قرار گرفته است. تکمیل جاده اوراسیا به عنوان شاهراه ارتباطی ایران اوراسیا که اکنون با پیشرفت 65 درصدی مراحل پایانی خود را طی می‌کند، تکمیل پروژه‌های ریلی با امضای تفاهم‌نامه با شرکت مپنا، توسعه پایانه‌های ترانزیتی و ارتقای سیستم‌های مدیریت لجستیک از جمله اقداماتی است که در دستور کار سازمان منطقه آزاد ارس در جهت بهره‌مندی از این ظرفیت بزرگ قرار گرفته است.

ب) جذب سرمایه‌گذاری‌های هدف‌مند:

در راستای عمل به شعار سال اقدامات تسهیل‌گرایانه جذب سرمایه‌گذاری در بخش‌های صنعتی و خدماتی که امکان صادرات به بازار اوراسیا را دارند نیز مورد توجه ویژه این سازمان قرار گرفته است. همچنین منطقه آزاد ارس با طراحی و تخصیص زون‌های تخصصی صنعتی با تمرکز بر محصولات دارای مزیت نسبی برای صادرات به اوراسیا زمینه جذب سرمایه‌گذاران را فراهم نموده است.

ج) تسهیل مقررات تجاری:

سازمان منطقه آزاد ارس با تعامل و هماهنگی کامل بین دستگاه‌های مختلف از جمله گمرک، وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی، اتاق بازرگانی و همچنین ایجاد پنجره واحد تجاری و حضور بانک‌های خصوصی زمینه تسهیل فرآیندهای تجاری در این منطقه را نیز فراهم نموده است.

د) توسعه دیپلماسی اقتصادی:

همچنین این سازمان با برگزاری نشست‌ها و تفاهم‌نامه‌های مختلف با انجمن‌های دوستی ایران و ارمنستان و نیز سایر رابزنان حوزه اوراسیا و تعامل با سفرا و در راستای  تقویت روابط اقتصادی با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی، نشست‌های تجاری و کارگروه‌های مشترک را در دستور کار خود قرار داده است.

سخن پایانی: ارس موتور محرک اقتصاد ملی

منطقه آزاد ارس در آستانه تحولی تاریخی قرار دارد. این منطقه با بهره‌گیری از موقعیت استراتژیک خود و مزیت‌های اقتصادی بی‌بدیل می‌تواند به کاتالیزوری برای توسعه تجارت خارجی ایران تبدیل شود. تحقق این چشم‌انداز مستلزم عزم ملی، هماهنگی بین بخشی و سرمایه‌گذاری هدف‌مند است.

لازم به توضیح است سازمان منطقه آزاد ارس در تلاش است  با بهره‌گیری از تمام ظرفیت‌های موجود، نقش خود را به عنوان دروازه ایران به اوراسیا به خوبی ایفا کند. این نه تنها یک فرصت اقتصادی بلکه مسوولیتی تاریخی در قبال توسعه و پیشرفت کشور است.