✅ نامِ نیک از کارِ نیک

یکی از خواهش‌های درونی انسان جاودانه زیستن است؛ دوست دارد پس از مرگش از او نامِ نیکی بر جای بماند. حکیم توس در شاهنامه که گویی جهان را یک‌ بار از آغاز تا زمان خود با مرگ‌ها و زندگی‌هایش آزموده است، در جاهای فراوان به این میل و نیاز درونی انسان اشاره کرده و راه‌کار آن را بازنموده است.

گویای خبر – دومین شاه پیشدادی، از دوره‌های پادشاهی‌ در خدای‌نامه‌ها و سیرالملوک‌ها، هوشنگ (دارای هوش) فرزند سیامک (دارای موی سیاه) و نوه کیومرث (زندهٔ میرا) است. بر پایه گفتار فردوسی در شاهنامه دوره پادشاهی هوشنگ چهل سال بوده و او در این چهل‌ سال کارهای بزرگی کرده است؛ چون کشف آتش، گداخت آهن، پدید آوردن کشاورزی، آبیاری مزارع، پرورش دام و حیوانات سودمند، فراوری پوست و چرم و موی حیوانات و… .
پس از چهل سال شاهنشاهی، عمر هوشنگ به‌ سر می‌آید و فردوسی پس از برشمردن رنج‌های فراوان هوشنگ برای آبادانی و آسایش و رفاه مردم و اندیشه‌ورزی او برای گشایش در کار مردم و رهایی آنها از سختی‌ها، می‌گوید:

برنجید و گسترد و خورد و سپُرد
برفت و جـز از نـام نیکـو نبــرد

بسی رنج برد اندر آن روزگار
بدافسون و اندیشهٔ بی‌شمار

نام نیکوی هوشنگ در نظر فردوسی پاداش همان رنج‌هایی است که او برای آسایش مردمش کشید؛ چه آنکه تاج و تختی که از او به مرده‌ریگ (میراث) ماند برای دیگران است و تنها نام نیکی که از او به یادگار مانده، ماندنی و ارزشمند است.
فرزانه توس در پایان داستان هوشنگ پندی از سرِ حکمت می‌دهد:
هرکه باشی و هرچه کرده باشی، بنا نیست که دنیا تا آخِر به کام تو باشد. زمانهٔ تو نیز مانند دیگران به سر خواهد رسید و آنچه از تو خواهد ماند «نام نیکویی» است که در اثر «کار نیکو» به دست آمده و زمانه‌ هرچقدر باشد بگذشتنی و بگذاشتنی است:

زمانـه زمانـی نـدادش درنــگ
شد آن رنجِ هوشنگِ باهوش‌وسنگ
نپیوست خواهد جهان با تو مِهر
نه نیـز آشکارا نمایـدت چِهــر

پ.ن: بیت‌ها از روی شاهنامه دوجلدی دکتر خالقی مطلق چاپ نخست برگزیده شده است.

  • نویسنده : دکتر محمدجعفر محمدزاده نویسنده و پژوهشگر تاریخ زبان و ادبیات فارسی