روز ۲۸ اردیبهشت‌ماه در تقویم رسمی کشور به عنوان «روز بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری» نام‌گذاری شده است.
گویای خبر – غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری، فیلسوف، ریاضی دان، منجم، پزشک، شاعر و نویسنده بزرگ ایران، در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری زندگی می‌کرده است. ولادتش در سال ۴۳۹ قمری، برابر با ۱۸ ماه مه سال ۱۰۴۸ میلادی، مطابق با ۲۸ اردیبهشت در نیشابور اتفاق افتاد.
تعیین و تثبیت تاریخ تولد و مرگ خیام را مدیون محقق و پژوهنده و دانشمند هندی «سوامی گویندا تیرتها» و دو دانشمند روسی «روزنفلد» و «یوشکویچ» ویراستاران آثار علمی خیام هستند. «گویندا» بر مبنای اطلاعات محققان قدیم و جدید ایرانی و غربی، توانسته است تاریخ دقیق روز و ماه و سال تولد خیام را معلوم سازد.
خیام از شخصیت‌های تاریخی است که در باب او، داستان‌های مجعول بسیاری ساخته‌اند و همین افسانه‌سازی سبب شده است که در باب احوال و اقوال او، اتفاق نظری بین پژوهندگان وی نباشد.
خیام در نجوم، پزشکی، شعر و ادب و بالاتر از همه در فلسفه، استادی بی‌همتا بود. خیام شاید نخستین فیلسوفی باشد که فلسفه را در لفافه استعارات و تشبیهات به رباعی سروده است. امروزه او را در جهان بیشتر به سبب رباعیات فلسفی لطیفش می‌شناسند. این رباعی‌ها بسیار ساده و دور از تصنع و تکلف‌اند و با این حال مقرون به کمال فصاحت و بلاغت و شامل معانی عالی در الفاظ موجز و استوار است. رباعیات خیام به زبان‌های فرانسوی، انگلیسی، آلمانی، ایتالیایی، روسی، ترکی و عربی ترجمه شده است.
خیام یکی از چهره‌های مهم تاریخ ریاضیات در جهان اسلام و در تاریخ است. حاصل کار وی در این حوزه، اصلاح تقویم شمسی است که به تقویم جلالی معروف شد. در تاریخ ریاضیات، چند اثر معروف دارد که کتاب جبر و مقابله از همه مشهورتر است. خیام نخستین کسی است که یک نظریه هندسی برای معادلاتی که درجه آن‌ها سه یا کمتر از سه است، عرضه کرده است. وی رصدخانه‌ای را نیز تأسیس کرد.
وفات خیام را در ۱۲ محرم سال ۵۲۶ قمری، برابر با ۴ دسامبر ۱۱۳۱ میلادی، مطابق با ۱۳ آذر گفته‌اند. تاریخ دقیق وفات خیام، بنا بر مندرجات چهار مقاله نظامی عروضی است که نظامی می‌گوید مزار او را در سال ۵۳۰ هجری قمری، چهار سال پس از مرگش زیارت کرده است.
ای دوست بیا تا غم فردا نخوریم این یک دم عمر را غنیمت شمریم
فردا که ازین دیر کهن در گذریم با هفت هزار سالگان سر به سریم
آرامگاه حکیم عمر خیام نیشابوری در نیشابور در جوار امامزاده محمد محروق نیشابور، میعادگاه ادب دوستان و علاقمندان زبان و ادبیات پارسی است.
افسوس که بی‌فایده فرسوده شدیم وز داس سپهر سرنگون سوده شدیم
دردا و ندامتا که تا چشم زدیم نابوده به کام خویش نابوده شدیم
- نویسنده : مریم زارع پستکی زاد کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
Saturday, 20 April , 2024