گویای خبر– فناوری‌های نوین ارتباطی در دنیای امروز باعث تحولات عظیم و پیچیده‌ای در روابط و مناسبت انسانی شده است و سبب ایجاد شکل جدیدی از الگوهای ارتباطی شده و به مقوله هویت نیز مفهوم جدیدی بخشیده است.

بشر صاحب فرهنگ است. درست همان طور که صاحب روح است. همه فرهنگ‌­ها، به طور پیوسته در حال تغییراند و این تغییرات، امروزه هم سریع­‌تر و هم عمیق‌­تر از گذشته شده‌اند. حجم بالای اطلاعات و دانش‌­های تازه به راحتی از طریق شبکه­‌های اطلاعاتی و ارتباطی می­‌تواند در اختیار افراد و سازمان­‌ها در همه کشورهای جهان قرار گیرد و شبکه­‌های اطلاعاتی در دسترس همگان قرار خواهد گرفت. مرور تاریخچه وسایل ارتباطی در کشورهای جهان سوم نشان می‌­دهد که انتقال فناوری­ همواره از سوی کشورهای پیشرفته صورت می‌­گیرد و اغلب بر اساس به کار بستن نیازها و روش­‌های کشورهای پیشرفته‌­تر است. به علاوه، انتقال فناوری­ همیشه همراه با سلطه سیاسی بوده است. بنابراین میزان بهره‌­وری کشورها از وسایل ارتباطی با میزان سلطه آنان بستگی تام دارد. گذشته از این اهداف، فناوری­ به طور قطع بر فرهنگ جوامع تاثیر می‌­گذارد و این از خصوصیات فرهنگ است. فناوری­ خواه ناخواه وارد جامعه می‌­شود و وقتی وارد شد روی نقطه نظرات و رفتارها اثر می‌­گذارد. فناوری­ بیرحم است و وقتی که وارد شد به آسانی نمی‌­توان از آن گذشت، اما می­‌توان آن را در خدمت فرهنگ غیرمادی قرار داد و به جای رد یا طرد آن، از آن استفاده مطلوب و بهینه کرد. باید به این امر بیندیشیم که چگونه می‌­توان به­ جا و مناسب از فناوری جدید بهره برد و راه صحیح استفاده از آن را به عموم مردم آموخت. چون اگر این ابزار نابه ­جا و نادرست یا با سوء نیت به کار گرفته شود، می‌­تواند به صورت نیرویی ویران‌کننده و مصیبت بار عمل کند. باید فرض را بر این بگذاریم که بزرگسالان که نسل فعلی هستند و نوجوانان ما که نسل آینده به شمار می‌­آیند، تحت تأثیر این تحولات قرار می‌­گیرند و در نتیجه همه بخش­‌های جامعه به ویژه رسانه‌­ها نمی‌­توانند و نباید نسبت به این تحولات بی­‌اعتنا بمانند. نقش آموزش و پرورش و آماده سازی نسل جوان برای درک و پذیرش و استفاده صحیح از ابزار فناوری و استفاده از نکات مثبت در جهت توسعه ملی اهمیت به سزایی دارد، زیرا آموزش و پرورش نه تنها گهواره علم و فناوری­ است، بلکه فرهنگ یک جامعه نیز در بستر آن پرورش یافته و اشاعه پیدا می­‌کند. باید گفت فرهنگی که مدرسه و دانشگاه عرضه می‌­کنند، در واقع تجلی حیات جمعی ملت یا فرهنگ ملت است. با توجه به ویژگی‌­های فناوری­ نوین که قابل کنترل نیستند باید به تقویت بنیه‌­های عقیدتی، باورها و ایمان افراد و به عبارت دیگر، درونی کردن ارزش­‌ها توجه کرد. از آنجایی که خانواده، جامعه اولیه فرد است؛ بنابراین آگاهی دادن به افراد و خانواده‌ها راه مؤثری در جهت استفاده صحیح از فناوری­ است، زیرا نقش خانواده در تربیت فرزندان انکارناپذیر است. همچنین شناخت و آگاهی از امکانات موجود، شیوه‌های بهتری را برای بهره‌برداری از امکان و یا طرد آن فراهم می‌­کند. در این بین اینترنت نیز به عنوان یکی از مظاهر بارز فناوری‌­های نوین ارتباطی که در طی سال‌­های اخیر رشد چشمگیری داشته، تأثیر بسیار مهمی بر ساختارهای اجتماعی و فرهنگی جوامع امروزی داشته است. امروزه محققان به چهار دلیل عمده به استفاده از اینترنت می‌پردازند:

۱-گسترش ارتباط با محققان دیگر در سطح ملی و بین‌المللی با استفاده از پست الکترونیکی.

۲-گسترش همکاری‌­های ملی و بین‌المللی از طریق انتشار آثار مشترک، مدیریت و نظارت بر برنامه‌های تحقیقی مشترک و همکاری با بخش صنعت.

۳-دستیابی به منابع اطلاعاتی.

۴-دستیابی به منابعی نظیر ابرکامپیوترها، تلسکوپ­‌ها و…

به باور کاستلز، حوزه فرهنگ با ظهور فناوری­‌های جدید دستخوش دگرگونی­‌های فراوان شده است؛ چرا که سرعت انتقال جریان فرهنگ از طریق ارتباطات نوین افزایش می­‌یابد. به اعتقاد کاستلز، جایگاه اینترنت به عنوان زیرساخت اساسی جامعه اطلاعاتی بسیار مهم است؛ چرا که اینترنت به تقویت همه ­جانبه جامعه اطلاعاتی کمک فراوانی می‌کند. از نظر او، اینترنت باعث تمرکززدایی، تنوع بی­شمار مطالب، مجازی بودن، کاهش اهمیت زمان و مکان و… می­‌شود. اینترنت همبستگی «درون گروهی» را کاهش می­‌دهد، گفت ­وگو با اعضای بیگانه را آسان می‌­کند و در نتیجه ارتباطات «برون گروهی» را تسهیل می‌­کند. اینترنت به عنوان رسانه‌­ای که می‌­تواند به کار تأمین مقاصد سیاسی بیاید یا عاملی برای رشد اقتصادی باشد، می­‌تواند موجبات تغییرات فرهنگی را فراهم کند. از این جهات، اینترنت به افراد میدان می‌­دهد تا عقاید، نظریات و ارزش­‌هایشان را به دیگران عرضه کنند و به این ترتیب به آنها امکان می‌­دهد که بهترین بهره را از این ابزار ببرند.

اینترنت به دو شیوه موجب تغییر فرهنگی می‌­شود: نخست، فرهنگ خودش را عرضه می­‌کند و دوم، گذرگاهی برای سایر فرهنگ­‌ها تدارک می‌­کند. اینترنت، علاوه بر آن که محیطی برای تبادل فرهنگی مهیا و گذرگاهی برای دسترسی کاربران به فرهنگ‌­های دیگر فراهم می‌­کند، خود نوعی فرهنگ یا خرده فرهنگ است که همه فرهنگ‌­ها را دربر می‌­گیرد.

  • نویسنده : حمیدرضا سلیمانی میگونی