دوستی و همنشینی به معنای ارتباط سالم بین انسان‌ها، رمز محبتی است که در پرتوی آن، انس و الفت بین ارواح انسانی و الهی حاصل می‌شود.

گویای خبر – یکی از مهم‌ترین جلوه‌های آداب معاشرت با مردم، دوستی و رفاقت است که در سرشت بشر نهفته است و اصلاً لازمه زندگی جمعی به شمار می‌رود.

انسان به صورت فردی قادر نیست که تمام نیازمندی‌های خود را به نحو مطلوب رفع نماید. او برای موفقیت در زندگی‌اش باید بتواند با همنوعان خود رابطه‌ای حسنه برقرار کند و برای ایجاد زندگی مسالمت‌آمیز با اطرافیان و برطرف کردن نیازهای گوناگونش از این طریق بکوشد.

محبوبیت، یکی از خواسته‌های فطری آدمی است که در راستای رفع نیازها و افزایش لذت از زندگی، به آن توجه می‌شود. هر انسانی، خواستار آن است که دیگران دوستش بدارند و مشتاق برقرار ارتباط صمیمانه با او باشند.

رفاقت و دوستی در همه جوامع کوچک و بزرگ، حتی در روابط فامیلی و خانوادگی مانند زن و شوهری، پدر و فرزندی، برادری و… موجود و مؤثر است.

در ادامه، به برخی از بایسته‌های دوستی و عواملی که می‌تواند آفت دوستی برشمرده شود، پرداخته شده است.

– انسان باید پیوسته تلاش کند که دوستان خود را گزینش نموده و جنبه اخلاص در دوستی را مراعات نماید.

– انسان در زندگی با کسانی مواجه می‌شود که بدون سابقه قبلی، مهر و محبتی از آنان در دل می‌نشیند و انسان علاقمند به برقرار ارتباط و دوستی با آنان است. این موارد به شرط آن که از شرایط دوستی برقرار بوده و همه جوانب در نظر گرفته شده باشد، برای گزینش دوست مورد سفارش قرار گرفته‌اند.

– بدون تردید، افرادی هستند که از روابط گرم و دوستانه دیگران رنج می‌برند و همواره در صدد ایجاد اختلاف بین آن‌ها هستند. سخنانی دروغ یا راست از این دوست به دیگری می‌گویند تا آن‌ها را از هم آزرده و دلسرد کنند. وظیفه دوستان در مقابل گفتار سخن‌چینان، تکذیب و بی‌اعتنایی به سخن آن‌هاست. بدین‌وسیله، هم آن‌ها از کار ناپسندشان تنبیه می‌شوند و هم انسان، دوست خود را از دست نمی‌دهد.

– انسان همان‌گونه که برای خود خوبی می‌خواهد، برای دوستش هم باید خوبی بخواهد. از این رو، اگر کاستی‌هایی در کار دوست خود دید، باید به او پند دهد. تذکر عیب‌های دوست، نشانه محبت به اوست که عیب دوست را مانند عیب خویش ناپسند می‌داند و از آن چشم پوشی نمی‌کند. این تذکر باید مخفیانه باشد، وگرنه نصیحت نیست، بلکه آبرو ریختن است.

– همان‌طور که به ابراز محبت به دوست سفارش شده، پذیرش و استقبال از این مهرورزی نیز از سوی دوست، لازم دانسته شده است. از جمله غذا خوردن مشتاقانه بر سر سفره دوست که نشانه محبت به او و پذیرش لطف وی برشمرده شده است.

– بهتر است نام زیبا برای دوست خود به کار ببریم و با محبوب‌ترین نام‌ها، او را خطاب قرار دهیم.

– از مصادیق تقویت‌کننده در روابط دوستانه، سرزدن حضوری است که هیچ‌گونه ابراز محبت و لطفی، جایگزین آن نمی‌شود.

– بهتر است از شبکه‌های مجازی و ابزارهای به روز مانند ایمیل، پیامک و… به منظور اطلاع از احوال دوستان استفاده کرد.

– بخشش و سخاوتمندی در میان دو دوست، بسیار شیرین و جذاب است. بهتر است این موهبت را از خود دریغ نکنیم.

– از جمله آداب مهم و همیشگی دوستی، اظهار محبت به دوست و آگاه کردن او از این محبت قلبی با شیوه‌های مختلف است.

– علاوه بر محبت قلبی و باطنی، رعایت آداب ظاهری در رفتار و گفتار نیز باید در میان دوستان، کاملاً مدنظر قرار گیرد.

– از دیگر آداب دوستی، پرهیز از خرده‌گیری و گذشت از اشتباه‌ها و لغزش‌های دوستان است؛ زیرا خرده‌گیری و اهمیت دادن به اشتباه‌ها می‌تواند دوستی‌ها را از بین ببرد.

– انسان باید همان‌گونه که به ظاهر با دوست خود به صفا و محبت رفتار می‌کند، در غیاب او و در باطن هم به او محبت داشته باشد تا ظاهر و باطنش موافق باشد.

– هر چند دوستی بر مبنای عواطف و احساسات شکل می‌گیرد و مهر و محبت که سنگ بنای دوستی‌هاست، جلوه‌ای از عواطف لطیف انسانی است؛ اما زودرنجی و زودملالی، به معنای عدم مدیریت احساسات درست و بجا بوده و می‌تواند نقش مخرب در دوستی‌ها ایفا نماید.

– اگر انسان از دوست خویش، کاری مشاهده کرد که مایه رنجش او شد، نباید به راحتی خوبی‌هایش را فراموش کند، بلکه وظیفه دارد کار بد او را به فراموشی بسپارد و خوبی‌های او را همواره در خاطرش متصور نماید. در ضمن آن چه باید به فراموشی سپرده شود، خوبی‌های خویش در حق دوستان است تا موجب منت‌گذاری و توقعات بی‌جا و تکبر و غرور نشود.

– محبت اگرچه اصل و اساس دوستی است، اما اگر مدیریت نشود و از حد اعتدال و حدود عقلی و شرعی خارج شود، می‌تواند آفت خطرناک دوستی‌ها شود.

– دوستان باید مال و اموال یکدیگر را از آنِ هم بدانند و برای چنین دوستی، از مادیات دریغ نورزند.

– ممکن است انسان با افراد بسیاری در جامعه، رابطه محبت آمیز داشته باشد و آن‌ها را دوست بدارد و آنان نیز او را دوست بدارند؛ اما صرف این دوست داشتن، به معنای برقراری رابطه دوستی و رفاقت با آنان نیست.

– از دیگر آداب دوستی که از انتخاب دوست هم مهم‌تر است، تداوم دوستی است. اگر پس از انتخاب دوست، حدود و وظایف دوستی رعایت نشود، به زودی رشته دوستی گسیخته خواهد شد.

– در دوستی باید خوش رو بود. خوش چهرگی و گشاده‌رویی، از رموز رضایتمندی دیگران از انسان دانسته شده است. حتی وقتی که انسان عمیقاً غمگین و ناراحت است، باید در برخورد با دیگران، خود را شاد نشان دهد و تبسم نماید.

– شوخی کردن و شاداب بودن و شاد کردن دیگران، صفت بسیار خوب و پسندیده‌ای است. اما با این حال، از برخی شوخی‌ها نهی شده است و روشن است که منظور از پرهیز از شوخی کردن، منظور شوخی‌هایی است که به دور از ادب بوده یا کارهایی است که موجب رنجش شخصی یا تحقیر او یا زیاده‌روی در شوخی می‌شود.

– بهتر است انسان دوستی‌های قدیمی خود را ادامه دهد.

– ضروری است همواره از وضع و حال دوستان خود باخبر شویم، چون دوستی با بی‌خبری از حال دوست و بی‌توجهی در این زمینه قابل جمع نیست.

– دو دوست همواره باید کمک کار یکدیگر باشند و در مشکلات زندگی، همدیگر را تنها نگذارند.

– ممکن است به فراخور شرایط روزگار و زندگی، برخی از زمینه‌ها برای ادامه دوستی کمرنگ شود، مثلاً رفتن به شهری دیگر یا انتقال از جایی به جای دیگر یا ازدواج کردن و مشغولیت‌های زندگی. اما در هر حال برای دوستان خود باید راه بازگشتی به حالت اولیه دوستی به جا گذاشت.

– اگر به هر دلیلی بین دو دوست، کدورتی حاصل شد و یک طرف رابطه را سرد یا قطع نمود، بر دیگری لازم است که نسبت به وصل این رابطه، تلاش خاص نماید.

– دوستی باید با اعتدال و میانه‌روی باشد و در بریدن از دیگران نباید همه پل‌های پشت سر را خبر کرد و جایی برای بازگشت باقی نگذاشت، زیرا گاهی به دلیل سوءتفاهم، آدمی احساساتی شده و در روابط دوستانه خود با دیگران عاقلانه عمل ننموده و پشیمانی بعدی را موجب می‌شود.

– دعای فرد، هم برای خودش و هم برای دوستانش در معرض اجابت است. اما در بیشتر موارد، دعای فرد برای دیگران از اخلاص بیشتری نسبت به دعا برای خویشتن برخوردار است و به همین دلیل، امکان استجابت آن بیشتر خواهد شد.

– اولین عامل قطع ارتباط انسان‌ها، رعایت نکردن انصاف در رفتارهاست. دومین عامل، رفتار بدون ترحم است و سومین عامل، حسدورزی است.

– تواضع در برابر دوستان موجب تقویت و نشاط در رابطه دوستی می‌شود. در مقابل تواضع، تکبر موجب از بین رفتن دوستی‌ها و صفا و صمیمیت بین افراد است.

– انسان باید آن چنان در روابطش دقت کند که خطا و اشتباهی از او سر نزند که بهانه‌ای به دست دوست بدهد و موجب بریدن وی شود.

– از جمله مباحث مهم در زندگی اجتماعی و آداب معاشرت و اخلاق جمعی، پرهیز از تهمت است. انسان در زندگی اجتماعی و روابط خود با دیگران باید به گونه‌ای رفتار کند که اسباب قضاوت ناپسند و سوءظن دیگران را فراهم نسازد و با اعمال نسنجیده و رفتارهای بی‌مورد، خودش را در موضع اتهام و بدبینی قرار ندهد.

– وقتی دوستی با شما بدرفتاری می‌کند و آداب و موازین برادری و صداقت را زیر پا می‌نهد، راهی برخلاف دوستی در پیش گرفته است. شما نباید فوراً در صدد انتقام برآیید و مقابله به مثل کنید. او را راهنمایی کنید تا به اشتباه خود پی ببرد و در صدد جبران برآید و عذرخواهی کند.

– هر انسانی به خاطر راحتی خویش نباید دوستش را به سختی و زحمت بیندازد.

– دلسوزی در دوستی، بسیار لازم و کارآمد است و اقدام عملی بعد از مهربانی و در راستای ابراز محبت است.

– اگر کسی احساس کند شنونده خوبی برای حرف‌های خود یافته و به خوبی قادر است افکار و احساسات خود را به او منتقل نماید، حتماً با او دوست خواهد شد. ملاقات توأم با تفاهم و همدلی، سرآغاز بسیار خوبی برای شروع یک رابطه دوستانه است.

– دیدن خوبی‌ها و نیز خوب دیدن‌ها، دو ویژگی بارزی هستند که به افزایش کشش و محبت و علاقه به کسانی که خوب دیده می‌شوند یا خوبی‌هایشان دیده می‌شود، می‌انجامد. خوب دیدن و خوب تفسیر کردن کار دیگران موجب می‌شود که از عیب جویی دست برداشته شود و زبان به تخریب و انتقاد آنان گشوده نشود و زمینه شکوه و شکایت و تلافی فراهم نیاید.

– از آفات دوستی می‌توان به متهم کردن دوست، فریبکاری با دوست، رنجاندن دوست، خیرخواهی نکردن، غیبت کردن، زمینه‌سازی برای چشم و هم‌چشمی، مخفی ساختن خود از دسترس دوستان، قهر و جدایی، پذیرش کلام سخن‌چین، ضرر زدن به دوست، حسادت ورزیدن، بدبینی و بدگمانی، نام برد.

در پایان، شایان ذکر است، اگر کسی را شایسته دوستی خود یافتیم و او را با توجه به ملاک‌ها و معیارهای مناسب انتخاب کردیم، حالا باید این رابطه را به خوبی حفظ کنیم و سعی کنیم او را از دست ندهیم. برای این منظور باید دوست مان بداند که برایش وقت گذاشته‌ایم و با این کار نشان داده‌ایم که وجودش برای مان مهم است.

مأخذ: مجموعه فرهنگ عمومی و آداب شهروندی، علی شیرازی و همکاران، ناشر: عابداندیش، قم، جلد هفتم، چاپ اول، ۱۳۹۵٫

• نویسنده : حمیدرضا سلیمانی میگونی