روابط میان اعضای خانواده و روابط میان همسایگان، دو محور اصلی در فرهنگ آپارتمان‌نشینی است.
گویای خبر – امروزه در کشورمان، روز به روز بر تعداد آپارتمان‌نشین‌ها افزوده می‌شود و متأسفانه آموزش‌های لازم برای زندگی جمعی به مردم ارایه نمی‌شود. بنابراین در بسیاری از موارد، شاهد وقوع مشکلات فراوان در مجتمع‌های مسکونی هستیم که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، بی‌تفاوتی افراد در مشارکت نمودن و پذیرش مسؤولیت در زندگی جمعی در آپارتمان‌هاست.
بی‌تفاوتی افراد در محیط‌های زندگی جمعی سبب می‌شود که قوانین و مقررات و نظم و انضباط در آپارتمان به مروز از بین رفته و لذا بهترین محیط برای زندگی افرادی می‌شود که به دنبال محیط‌های در هم ریخته هستند؛ نظیر معتادان، سارقان و افراد دارای مشکلات اخلاقی. زیرا این افراد با خیال راحت و بدون مزاحمت می‌توانند در این مکان‌ها زندگی کنند و شرایط را برای دیگر ساکنان آپارتمان، عذاب‌آور و ناایمن نمایند. برعکس، در مجتمع‌های مسکونی که قوانین و نظم و انضباط و نظارت جمعی شدید حاکم است، این گونه افراد به هیچ وجه ساکن نشده و از این مکان‌ها به شدت دوری می‌جویند، چون می‌دانند در آینده با مشکلات مهم رو به رو می‌شوند.
نکته مهم، تأثیرگذاری محیط‌های پاکیزه و تمیز و با مقررات، بر رشد شخصیتی کودکان و نوجوانان است. در محیط‌های نازیبا و پرتنش، کودکان و نوجوانان علاوه بر بدبین شدن نسبت به جامعه، یاد می‌گیرند چگونه از مسؤولیت‌ها فرار کنند. لذا شخصیت آن‌ها به گونه‌ای تربیت می‌شود که هیچ گاه در زندگی و محیط‌های شغلی به موفقیت‌های قابل توجه دست نمی‌یابند و در کارهای گروهی شکست می‌خورند. بنابراین ما مجبور به مشارکت در محیط زندگی خویش هستیم؛ در غیر این صورت، امیدی به خوب زندگی کردن و حاکم شدن امنیت و آرامش نخواهد بود.
طراحی فضا و مدیریت فضا، برای مدیریت رفتاری است که داخل آن فضا اتفاق می‌افتد؛ یعنی رفتارهای داخل یک فضا را می‌توان با نوع طراحی، مدیریت کرد. از این رو، معماران در گذشته، در خلق آثار هنری خود از منبع طبیعت، فرهنگ و مذهب الهام می‌گرفتند و از این سه رکن در طراحی و معماری ساختمان‌ها بسیار بهره میبردند. انگیزه اصلی معماران سنتی ایرانی، بیان و انعکاس مفاهیم فرهنگی و باورهای دینی مردم از یک سو و تحت تأثیر قرار دادن رفتارهای مردم توسط این عناصر از سوی دیگر بوده است. بر همین اساس، مسایل و مشکلات فرهنگی و اجتماعی مجتمع‌های آپارتمانی را می‌توان به قرار زیر دسته‌بندی کرد:
۱- تنوع فرهنگی: ساکنان آپارتمان‌ها عمدتاً از مهاجران روستاها و شهرهای کوچک تر هستند که با فرهنگ‌های متفاوت در این مجموعه‌ها ساکن می‌شوند.
۲- تضاد فرهنگی: به جهت وجود خرده فرهنگ‌ها و آداب و رسوم متفاوت خانواده‌ها و از آن جا که در مجموعه‌های آپارتمانی، افراد ارتباط نزدیک‌تر و بیشتری با هم دارند، تضادهای فرهنگی بروز بیشتری دارد.
۳- ضعف در روابط صحیح اجتماعی: از یک سو، تنوع و تضاد فرهنگی و از سوی دیگر، تراکم جمعیتی و نداشتن روابط منسجم اجتماعی سبب شده است که روابط ضروری اجتماعی شکل سازمان‌یافته و منظم به خود نگیرد. فضا و زیربنای محدود واحدهای مسکونی سبب بروز تراکم جمعیتی در مجتمع‌های مسکونی شده است.
۴- کمبود فضای فرهنگی، آموزشی و تفریحی: در سال‌های اخیر، معماری معاصر ایران در بستری شکل گرفته که از جریان‌های مدرنیته، صنعتی شدن و جهانی شدن به طور مداوم تأثیر پذیرفته است و سبک زندگی مردم و به دنبال آن، کالبد و محیط زیست را تغییر داده است. آن چه تولید می‌شود، ساختمان‌سازی است، نه معماری؛ رشد شهری است، نه شهرسازی. مراد از معماری و شهرسازی، خلق آگاهانه و اندیشمندانه فضا برای زندگی فرد و جامعه است.
بنا بر آمار موجود، قریب به ۷۰ درصد جمعیت کشور در آپارتمان‌ها سکونت دارند. لذا برای تنظیم روابط آپارتمان‌نشینی میان شهروندان، قانون تملک آپارتمان‌ها نقش مهمی در ساماندهی و نظام‌مند نمودن روابط آنان ایفا می‌کند. اما واقعیت این است که کاهش مشکلات آپارتمان‌نشینی، به چیزی بیش از وجود قانون نیاز دارد و آن نهادینه شدن فرهنگ و اخلاق آپارتمان‌نشینی در کشور است و تحقق این امر مستلزم کار فرهنگی از طریق مبادی مختلف از جمله رسانه‌ها است که می‌بایست الزامات آپارتمان‌نشینی و هم چنین قوانین حاکم بر زندگی اجتماعی در آپارتمان‌نشینی را برای مردم بازگو نمایند و آنان را با حقوق یکدیگر آشنا و آگاه سازند.
مهم‌ترین و تأثیرگذارترین اقدام در نهادینه‌سازی سبک زندگی ایرانی- اسلامی در فرهنگ آپارتمان‌نشینی، آموزش و فرهنگ‌سازی است. متولیان امر در این خصوص با دو گروه اصلی مواجه‌اند؛ اولین گروه، عموم مردمی هستند که در آپارتمان‌ها زندگی می‌کنند و دومین گروه، دانشجویان و مهندسان و جامعه متخصصان کشور هستند.
* پرمخاطب‌ترین و اصلی‌ترین متولی در این حوزه، رسانه ملی است که می‌تواند تأثیرگذاری زیادی داشته باشد. این رسانه می‌تواند برای گروه‌های مختلف سنی، ساخت برنامه‌های پویانمایی، دعوت از کارشناسان و پژوهشگران به منظور تبیین ابعاد زندگی ایرانی- اسلامی، دعوت از کارشناسان حوزه ساخت و ساز و تهیه فیلم با موضوع فرهنگ آپارتمان‌نشینی را در دستور کار خود قرار دهد.
* بهترین مکان برای آموزش سبک زندگی ایرانی- اسلامی به پدران و مادران آینده، مدارس است. مدرسه، زیباترین تجلی گاه نظام تعلیم و تربیت است و اگر بخواهیم به سبک زیبایی از زندگی دست یابیم، باید در این نهاد پایه‌هایش بنا نهاده شود. بسیاری از دانش آموزان، بیش از خانواده و والدین، از معلمان خود الگوبرداری می‌کنند که این امر، مسؤولیت وزارت آموزش و پرورش را به مراتب حساس‌تر می‌کند. نظام آموزشی و دلسوزان حوزه تعلیم و تربیت، باید به آموزش سبک زندگی ایرانی- اسلامی در مدارس، توجه کرده و شاخص‌های سبک زندگی را شناسایی نمایند و از کودکی در افراد نهادینه سازند.
* صنعت ساختمان، یکی از صنایع مهم در حوزه ساخت و ساز در کشور است که باید نظم، استحکام و زیبایی را در آن به عرصه ظهور رساند و مهندسان در این زمینه، میراث‌دار سرمایه‌هایی عظیم هستند. آموزش و تربیت معماران و مهندسان حرفه‌ای در کنار تجدیدنظر در برخی قوانین، از مهم‌ترین وظایف وزارت راه و شهرسازی است.
* دانشگاه، مهم‌ترین و اساسی‌ترین مکانی است که قادر است روحیه خلاقیت، ابتکار، خودباوری و اعتماد به نفس را در نسل‌های جوان شکوفا سازد و مسؤول اصلی پرورش دانشجویان معماری است. دانشگاه‌ها، مکانی آموزشی و پژوهشی هستند که در آن‌ها، سازندگان فردای جامعه به کسب مهارت می‌پردازند. زمانی دانشگاه‌ها می‌توانند در ایجاد معماری ایرانی- اسلامی نقش داشته باشند که ارکان اصلی هر دانشگاه: آموزش‌‍دهنده (استاد)، آموزش گیرنده (دانشجو) و آن چه آموزش داده می‌شود (محتوای آموزش) هم سو و متناسب با نیازها و ارزش‌های فرهنگی جامعه شکل گرفته باشند. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاه‌ها باید به اصلاح برنامه‌های آموزشی و تغییر و تحول در محتوای آموزش و تطابق آن با نیازها و ماهیت فرهنگی و اجتماعی جامعه‌مان بپردازند و برای تربیت نیروی حرفه‌ای در راستای به کارگیری در دو حوزه دانشگاهی و اجرایی نیز برنامه ویژه‌ای تهیه نمایند.
* شهرداری‌ها نیز باید وظایف خود را در دو حوزه مهم متمرکز نمایند؛ ۱- طراحی، نظارت بر اجرای پروژه‌های ساختمانی بر اساس معماری ایرانی- اسلامی، ۲- آموزش فرهنگ آپارتمان‌نشینی و سبک زندگی ایرانی- اسلامی به خانواده‌ها، با همکاری سایر دستگاه‌های متولی این امر.
در همین راستا، روز سوم اردیبهشت‌ماه، همزمان با روز بزرگداشت شیخ بهایی، با عنوان «روز معماری» در تقویم رسمی کشور نام‌گذاری شده است.
مأخذ: مجموعه فرهنگ عمومی و آداب شهروندی، علی شیرازی و همکاران، ناشر: عابداندیش، قم، جلد نهم، چاپ اول، ۱۳۹۵٫
- نویسنده : حمیدرضا سلیمانی میگونی
Sunday, 28 May , 2023