گویای خبر – سخن گفتن، مسأله ساده‌ای به نظر می‌رسد. اما این امر، از پیچیده‌ترین و ظریف‌ترین اعمال انسانی است.

معمولاً انسان‌­ها، سخن گفتن و گردش زبان را جزء اعمال خود به شمار نمی‌آورند و به همین دلیل، کمترین میزان مدیریت و مراقبت روی گفت‌و‌گوها صورت می‌گیرد.

گفت‌و‌گو، مؤثرترین و راحت‌ترین راه ارتباط با دیگران است. اما این شیوه ارتباطی، به آموزش و به کار بردن مهارت‌ها، اخلاق و آدابی نیازمند است. بی‌توجهی به این امر مهم، موجب سردی و بی‌اثر شدن یا قطع روابط و گاهی بروز تنش و درگیری خواهد شد.

اگر گفت‌و‌گو با لطف و مهرانگیزی همراه باشد، بیشترین تأثیر را خواهد داشت، زیرا با عواطف انسانی درگیر شده و به تسخیر قلب‌های می‌انجامد.

امروزه جامعه ما با این آفت خطرناک مواجه است که به جای گفت‌و‌گوهای صمیمانه دوستانه و خانوادگی، هرکس در گوشه‌ای با موبایل یا تبلت یا رایانه خود سرگرم بوده و با دورترین اشخاص در دنیا مشغول است که اصلاً رابطه گرم و پرمحبتی بین افراد برقرار نمی‌شود. در این نوع گفت‌و‌گوها، عبارت‌ها و گفتارهای کنایه‌آمیز و نیش‌دار رد و بدل می‌شود که می‌تواند موجب خرابی رابطه‌ها و ارتباطات شود. متأسفانه بسیاری از آفت‌های گفت‌و‌گو در فیلم‌ها، بین بازیگران و حتی چهره‌های مثبت فیلم‌ها مشاهده می‌شود که نوعی آموزش در جامعه و الگو به حساب می‌آید.

برخی از تحلیل‌گران نیز به بهانه تحلیل‌های سیاسی و روشنگری و شفاف‌سازی، در گفت‌و‌گوهای سیاسی و تحلیلی خود، پا را از خطوط قرمز در گفت‌و‌گو فراتر می‌گذارند.

گاهی مشاهده می‌شود انواع عبارت‌های نادرست و ناشایست به بهانه خودمانی بودن، در گفت‌و‌گوها وارد می‌شود که شایسته و برازنده یک جامعه فرهنگی نیست.

گاهی هم تعارف‌های افراطی و دارای تملّق در گفت‌و‌گوها مشاهده می‌شود که می‌تواند اعتماد افراد به یکدیگر را از بین ببرد.

گاهی نیز دروغ در گفت‌و‌گوهای بین افراد در قالب‌های مختلف مشاهده می‌شود که ریشه روابط اجتماعی و اعتماد عمومی را سست می‌کند.

گاهی نیز مدرک‌گرایی در جامعه موجب می‌شود که افراد به تناسب مدرکی که دارند، نسبت به افراد پایین‌تر از خود، احساس برتری نمایند. همین احساس برتری و تکبر، در نحوه گفت‌و‌گو در آنان به چشم می‌خورد.

در ادامه به برخی نکات مهم که می‌بایستی در آداب معاشرت و گفت‌و‌گو در نظر گرفت، اشاره می‌شود:

– بهتر است در مورد اموری که به ما مربوط نیست، حرفی نزنیم.

– شایسته است در هنگام گفت‌و‌گو، از الفاظ و کلمات و جملات زشت و ناپسند استفاده نکنیم.

– بهتر است در گفت‌و‌گو، موازین و محدوده‌های حیا را به طور کامل مراعات کنیم.

– شایسته است در هنگام گفت‌و‌گو، از سخنانی استفاده کنیم که همراه با تشویق دیگران باشد.

– بهتر است گفت‌و‌گو را فرصتی برای انرژی مثبت دادن به دیگران بدانیم و با حرکات و کلماتی که به کار می‌بریم، خوبی‌ها و انرژی مثبت را به اطرافیان القا کنیم.

– شایسته است کلام دیگران را قطع نکنیم و در بین صحبت آن‌ها، حرف نزنیم و شنونده خوبی باشیم تا آنها بفهمند که برایشان احترام قایل هستیم.

– بهتر است در گفت‌و‌گو، در نقل لطیفه‌ها و سخنان خنده دار، افراط نکنیم و اگر قصد شوخی داریم، مخاطب را از جدی نبودن سخن خود آگاه کنیم.

– شایسته است در زمان گفت‌و‌گو که به طور چهره به چهره در برابر دیگران قرار می‌گیریم و ارتباط مستقیم برقرار می‌کنیم، خوش رو و دارای چهره‌ای متبسم و مهربان باشیم.

– بهتر است در بیان نقاط ضعف دیگران و حتی در هنگام انتقاد، از کلمات نیش‌دار و کنایه‌آمیز استفاده نکنیم.

– شایسته است هیچ وقت، کسی را بی‌دلیل با حرف‌های خود نترسانیم.

– بهتر است در هنگام گفت‌و‌گو، فرهنگ مخاطبان خود را در نظر بگیریم.

– شایسته است در وقت سخن گفتن، به حرکت لب و صورت خود دقت کنیم و حرکت دست و حالت چهره خود را با سخنان خود هماهنگ کنیم.

– بهتر است وقتی با افراد بزرگ‌تر از خود سخن می‌گوییم، صدای خود را از صدای آنان بالاتر نبریم.

– شایسته است اشتیاق و آمادگی شنوندگان را برای شنیدن سخنان خود در نظر بگیریم و شخصیت خودمان و اوقات شنوندگان و ارزش سخن را ضایع نکنیم.

– بهتر است بدون اظهار بزرگی، سخنان ما موجب هشدار و نصیحت برای دیگران باشد.

– شایسته است در گفت‌و‌گوهای خود، از کلمات محترمانه بهره بگیریم و رعایت احترام و تکریم مخاطب را در اصل موضوع سخن، مدنظر قرار دهیم.

– بهتر است در گفت‌و‌گو، از سخنانی که بار منفی دارد (مانند جملات تنفرآمیز، مأیوس‌کننده، حاکی از شکایت و گله، انتقادآمیز، یادآور خاطرات بد و منفی، اظهارنظرهای شخصی و..) استفاده نکنیم.

– شایسته است از تکرار کلمات و گفتار خود بپرهیزیم و اگر در جایی لازم شد، همان سخن را با بیانی دیگر و جدیدتر تکرار کنیم.

– بهتر است در گفت‌و‌گوی با دیگران، از جملات امری و دستوری، کمتر استفاده کنیم.

– شایسته است از به کار بردن سخنان خود با اغراق و قسم زیاد، خودداری کنیم و در صورت نیاز، همراه با دلیل و برهان سخن بگوییم.

– بهتر است در گفت‌و‌گو، از به کارگیری کلمات و عبارات نامأنوس و غریب و سنگین بپرهیزیم و به ساده‌ترین زبان ممکن سخن بگوییم.

– شایسته است که سخنان ما همیشه همراه با نقل کلام بزرگان و حاوی نکات پندآموز باشد.

– بهتر است برای گفت‌و‌گوهای خود، دستور زبان فارسی را به خوبی فرا گرفته و از به کار بردن کلمات بیگانه بپرهیزیم.

– شایسته است از دوپهلو یا چندپهلو حرف زدن خودداری کنیم تا موجب سوءتفاهم در گفت‌و‌گو نشود.

– بهتر است تکیه کلام‌های زاید و اضافی را با تمرین از سخنان خود حذف کنیم تا سخنان‌مان ملال آور و خسته‌کننده و وقت‌گیر نباشد.

– شایسته است پرخاشگرانه و خشمانه سخن نگوییم و با سخن نرم با دیگران گفت‌و‌گو کنیم.

– بهتر است در هنگام گفت‌و‌گو، موضوعاتی را انتخاب و به گونه‌ای مطرح کنیم که مفید و متناسب با فضای گفت‌و‌گو باشد و به گناه و انحراف کشیده نشود.

– شایسته است در مجالس عمومی، که دیگران هم نشسته‌اند و ما را می‌بینند، از صحبت درِگوشی و پچ پچ کردن بپرهیزیم.

– بهتر است طرفین گفت‌و‌گو در صدد اثبات سخن خود نباشند و هرگاه هر کدام از طرفین، متوجه اشتباه خود شد، صادقانه به اشتباهش اعتراف کند.

– شایسته است در مواردی که گوینده حرفی می‌زند که از آن برداشت نادرست می‌شود یا حتی ممکن است گوینده سخنی را به عمد و برای ناراحت کردن شنونده می‌گوید، اما شنونده برای آن که باب مشاجره و توهین و قهر و جدایی گشوده نشود، در رویکردی پیشگیرانه، حرف را نشنیده می‌گیرد و خود را به آن راه می‌زند که گویی نشنیده است.

(مأخذ: مجموعه فرهنگ عمومی و آداب شهروندی، علی شیرازی و همکاران، ناشر: عابداندیش، قم، جلد ششم، چاپ اول، ۱۳۹۵٫)

• نویسنده : حمیدرضا سلیمانی میگونی